Dane badawcze

W nowych przepisach „dane badawcze” zdefiniowano jako „dokumenty w formie cyfrowej, inne niż publikacje naukowe, które są gromadzone lub opracowywane w ramach działalności badawczo-naukowej i są wykorzystywane jako dowody w procesie badawczym bądź też są powszechnie akceptowane w środowisku naukowym jako konieczne do weryfikacji poprawności ustaleń i wyników badań” (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1024, art. 2, p. 9). Są to zarówno surowe dane, czyli takie, które uzyskano bezpośrednio w wyniku zastosowania narzędzia badawczego, jak i takie, które już zostały poddane obróbce. Do danych badawczych zalicza się także informacje na temat pochodzenia wykorzystywanych danych, to znaczy jak, gdzie i kiedy oraz za pomocą jakich narzędzi zostały one zebrane czy wytworzone (czyli obejmują one całą dokumentację badań). W skład danych badawczych wchodzą także metadane (np. nazwa zbioru danych, autorzy), stanowiące podstawowy opis umożliwiający identyfikację i zrozumienie danych.

Dlatego też termin „dane badawcze” nie jest ściśle zdefiniowany, lecz będzie obejmował każdy rodzaj danych stworzonych lub wyprodukowanych w toku badań naukowych.

Dane badawcze muszą przestrzegać zasad FAIR (Inicjatywa FAIR Data), czyli powinny być opisane, przechowywane i publikowane zgodnie z międzynarodowym standardem. Zasady FAIR Data służą jako wytyczne dla umożliwienia ponownego wykorzystania danych naukowych w wyraźnie opisanych warunkach zarówno przez ludzi, jak i przez maszyny. Dane, które ze względu na ochronę prywatności nie mogą zostać opublikowane w całości, również mogą spełniać wszystkie zasady FAIR:

• Findable - łatwo znajdywane i wyszukiwane
• Accessible - dostępne dla wszystkich
• Interoperable - interoperacyjne, czyli możliwe do połączenia z innymi danymi
• Reusable - wielokrotnego użytku

 
Przykłady danych badawczych: zobacz infografikę

Otwarte dane badawcze to dane uzyskane w procesie badawczym i użyte w pracy naukowej, do których każdy ma bezpłatny dostęp. Można je ponownie wykorzystywać, modyfikować i udostępniać z poszanowaniem prawa.

Jak czytamy w tej samej dyrektywie UE, otwarty dostęp przyczynia się do zwiększenia jakości badań oraz ograniczenia konieczności ich zbędnego powielania, do przyśpieszenia postępu naukowego oraz zwalczania oszustw w dziedzinie nauki, a także może ogólnie sprzyjać wzrostowi gospodarczemu i innowacyjności. W tym kontekście powinno się jednak należycie uwzględnić kwestie związane z prywatnością, ochroną danych osobowych, poufnością, bezpieczeństwem narodowym, uzasadnionymi interesami handlowymi, takimi jak tajemnica przedsiębiorstwa, oraz prawami własności intelektualnej osób trzecich zgodnie z zasadą „otwarty, jak to najbardziej możliwe, zamknięty, jak to konieczne”. (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1024, p. (27) i (28).

Jakie powinny być otwarte dane badawcze?

O zagadnieniach prawnych dotyczących ochrony i udostępniania danych badawczych przeczytasz tutaj, tutaj i tutaj.